تاریخ زیبایی

«تاریخ زیبایی»

اومبرتو اکو

ترجمه و گزینش: هما بینا

پیشگفتار و تحشیه: جهانگیر شهدادی

انتشارات: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن)

شمارگان: دوهزار نسخه

قیمت: هفت‌هزار و 500 تومان

«اومبرتو اکو» یکی از نادر اندیشمندان معاصر غربی است که در زمینه‌های فرهنگی گوناگونی فعالیت داشته است، از مقالات و نوشته‌های او در زمینه زیباشناسی، نشانه‌شناسی و فلسفه گرفته تا طنز نویسی‌ها و قصه نویسی‌هایش. در فرهنگ غربی، گفته می‌شود، اکو به عنوان یکی از نظریه پردازان بنیادین مدرنیته تاثیرگذار بوده و نقشی متعادل کننده و واقع بینانه در اندیشه معاصر غرب داشته است.

مقدمه و نه فصل از هفده فصلِ کتاب را اکو نوشته است و دیگر فصل‌ها به سرپرستی او به قلمِ «جورلامو دو میکله» استاد فلسفه و همکار او در دانشگاه بولونا در ایتالیا، نوشته شده‌ است. در مروری تاریخی برای یافتن تعریف‌ها و تاویل‌هایی از زیبایی در این کتاب، اکو و همکارش «جورلامو دو میکله» می‌کوشند دیدگاه خود را با تکیه بر مدارک علمی، تاریخی، هنری یا فلسفی غرب بیان کنند و برای تایید آنها، اینجا و آنجا، این نظریه‌ها را با تصویر یا برگزیده‌های از متن‌های نظری همراه کنند.این هفده فصل، که هرکدام شامل بخش‌های متعدد است، بررسی زیبایی را به روال معمول پژوهش‌های غربی، از تمدن یونان کهن آغاز می‌کند و با گذشت از دوره‌های گوناگون تاریخ فرهنگ غرب به زمان حال می‌رسد. جستجوی او برای یافتن تعریفی از زیبایی در دوران کنونی به ویژه برای نسل امروزی جالب است.

تاویل‌های بیان شده در این کتاب نیز مانند کلیه کتاب‌های تاریخی درباره فلسفه و هنر غرب از تمدن یونان آغاز می‌شود. حقایق و اسنادی که پژوهشگران غربی در این موارد بر آنها تکیه می‌کنند، در اصل میراث فرهنگی قرون وسطای اروپا است.

در هر فصل کتاب از تصاویر زیادی که با متن نوشتاری ترکیب یافته‌اند استفاده شده است. گویا بسیاری از این تصویرها برای توضیح و تفسیر بیشتر متن به کار رفته‌اند که به نظر می‌رسد بسیاری از آنها برای درک اصل مطلب چندان لازم نیست، ولی به زیبایی کتاب افزوده‌اند. گویا، تنها تصاویری برگزیده شده‌اند که دسترسی به آنها در کتاب‌های ترجمه شده درباره هنر غرب کمتر امکان‌پذیر است.

در هر بخش کتاب به دنبال مطلب اصلی، گلچینی از نوشته‌های نظریه‌پردازان، نویسندگان یا شاعران دوره‌های متفاوت به عنوان شاهد موضوع آورده شده که از میان آنها گزیده‌هایی که به متن اصلی می‌افزودند، انتخاب و ترجمه شده است.

مولف به مخاطب نشان می‌دهد چگونه در حالی که نگاره‌های نقاشان و مجسمه‌سازان دوره‌ای خاص الگوی زیبایی ویژه‌ای را برای انسان، طبیعت یا اندیشه‌هایشان گرامی می‌داشته‌اند، آثار ادبی همان دوره الگوهای دیگری را ستوده‌اند و اینکه چگونه گاه برخی شاعران غزل‌سرای یونانی در توصیف زیبایی شعر سروده‌اند، لیکن این زیبایی مدت‌ها در نقاشی یا مجسمه‌سازی عصری بازشناخته شده است.

جهانگیر شهدادی در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته توضیح داده است: «کتاب حاضر بر این اصل آغاز می‌شود که زیبایی هرگز مطلق و ثابت نبوده، و به تناسب دوره تاریخی و سرزمینی خاص، جنبه‌های متفاوتی به خود گرفته است. این امر تنها شامل زیباییی جسمانی(مرد، زن، منظره) نمی‌شود، بلکه زیبایی خداوند، قدسیان، یا اندیشه‌ها را نیز در بر می‌گیرد».

کتاب حاوی 17 فصل «آرمان زیبایی‌شناسی در یونان قدیم»، «آپولونی و دیونوسیوسی»، «زیبایی در قالب تناسب و هماهنگی»، «نور و رنگ در قرون وسطا»، «زیبایی هیولا»، «از شعر روستایی تا زن فرشته‌سان»، «زیبایی سحرآمیز از سده پانزدهم تا شانزدهم»، «بانوان و قهرمانان»، «از ملاحت تا زیبایی ناآرام»، «استدلال و زیبایی»، «امر شکوهمند»، «زیبایی رمانتیک»، «کیش زیبایی»، «شی جدید»، «زیبایی ماشین آلات»، «از فرم‌های انتزاعی تا اعماق مواد» و «زیبایی رسانه‌ها» است.

هما بینا با بیان اینکه دو نکته کتاب «تاریخ زیبایی» را از آثار مشابه خود متمایز و خواندنی‌تر می‌کند،‌ اظهار داشت: نخست، گستردگی بررسی‌های مربوط به زیبایی در ژانرهای مختلف هنرهای تجسمی، ادبیات، هنرهای نمایشی، فلسفه، اسطوره، الهیات و دوران‌های گوناگون از یونان کهن تا به امروز است.

دوم، بیان سهل و ممتنع نوشتن و تاویل‌های این کتاب است که آن را با کتاب‌های تاریخ هنر، یا تاریخ ادبیات، یا فلسفه هنر و مشابه آنها متفاوت می کند. اومبرتو اکو و همکارش با بیانی روشن و به اختصار سرتاسر تاریخ فرهنگی اروپا را در می‌نوردند، ولی در این گذر دریافت‌های عمیق و گاه پیچیده‌ای را مطرح می‌کنند، از قبیل ارتباط تعریف‌ها با تعبیرهای زیبایی از دوران کهن تا دوران مدرن، رابطه تعریف زیبایی در هر عصر با مکاتب فکری و فلسفی زمان خود، دگرگونی تعریف زیبایی همراه با دگرگونی‌های اجتماعی و انقلاب‌های فکری و رابطه تعریف‌های زیبایی با ارزش‌های فکری و معنوی هر فرهنگ.